Παρά την ηρωική αντίσταση των Ελληνικών στρατιωτικών μονάδων, έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι η γερμανική εισβολή δεν μπορούσε να αναχαιτιστεί. Οι αεροπορικές επιδρομές των εισβολέων ήταν θυελλώδεις με αποτέλεσμα να χαθούν πολλά Ελληνικά πολεμικά και επίτακτα πλοία. Ήδη από τις αρχές Απριλίου, ο Αρχηγός ΓΕΝ ήταν πεπεισμένος για την ανάγκη μεταφοράς του στόλου προς Νότο. Συγκεκριμένα, πρότεινε να μεταφερθούν μόνο όσα πλοία είχαν μαχητική αξία, ιδίως τα 10 Αντιτορπιλικά και τα 5 Υποβρύχια. Όσον αφορά το Γ. Αβέρωφ, πρότεινε να ερωτηθεί η Βρετανική κυβέρνηση αν υπάρχει η δυνατότητα χρησιμοποίησής του, αλλιώς να βυθιστεί. Στις 11 Απριλίου 1941 εκδόθηκε απόρρητη διαταγή του Πρωθυπουργού Κορυζή (υπ. Αρ. 927/11 Απριλίου), με την οποία τα 10 Αντιτορπιλικά και τα 5 Υποβρύχια διατάχθηκαν να βρίσκονται σε ετοιμότητα για να αποπλεύσουν, με προορισμό ο οποίος θα οριζόταν στη συνέχεια. Το Γ. Αβέρωφ και τα 13 τορπιλοβόλα έπρεπε να είναι έτοιμα προς απόπλου με κατεύθυνση τη Σούδα[1].
Όμως, στις 12 Απριλίου 1941, το Υπουργείο Ναυτικών έδωσε διαταγή εγκατάλειψης του Αβέρωφ στην Ελευσίνα. Η εντολή αυτή δόθηκε διότι το μεγάλης ηλικίας πλοίο, κρίθηκε ότι ήταν πολύ ευάλωτο από εχθρικές τορπιλικές επιθέσεις. Επίσης θεωρήθηκε άνευ μαχητικής αξίας, επομένως δεν άξιζε να τεθούν σε κίνδυνο οι ζωές του πληρώματος, σε μία προσπάθεια φυγής του πλοίου[2].
Η απόφαση αυτή προκάλεσε μεγάλο πλήγμα στο ηθικό του πληρώματος το οποίο αφού διατάχθηκε να αφαιρέσει τα αντιαεροπορικά όπλα του πλοίου, έλαβε φύλλα πορείας για την Σχολή Πυροβολικού. Την επόμενη ημέρα όμως, στις 13 Απριλίου ελήφθη νέα απόφαση η οποία αναιρούσε την προηγούμενη. Το πλήρωμα ανεκλήθη, τα αντιαεροπορικά πυροβόλα επανατοποθετήθηκαν και οι αποθήκες του πλοίου γέμισαν εκ νέου με εφόδια. Οι εργασίες ανασυγκρότησης του Αβέρωφ είχαν ολοκληρωθεί μέχρι το μεσημέρι της 14ης Απριλίου[3]. Στις 16 Απριλίου, Κυβερνήτης του πλοίου ανέλαβε ο Πλοίαρχος Βλαχόπουλος και ταυτόχρονα ανακοινώθηκε η εντολή απόπλου, μια εντολή που σχεδόν αμέσως ανεβλήθη, λόγω της γενικής σύγχυσης που επικρατούσε στην Αθήνα όσο πλησίαζαν οι Γερμανικές μεραρχίες.
Όπως και στην Πρωτεύουσα, έτσι και στο εσωτερικό του πλοίου επικρατούσε σύγχυση, ενώ παράλληλα είχαν αρχίσει μυστικές συζητήσεις για την αυτοβύθιση του πλοίου. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, εκδηλώθηκε στάση από το πλήρωμα του πλοίου που διαφωνούσε με τη βύθισή του, στην οποία πρωτοστάτησε αρχικά ο ιερέας του πλοίου, Αρχιμανδρίτης Παπανικολόπουλος[4] και ο Σημαιοφόρος Ηλιομαρκάκης[5]. Αίτημα του πληρώματος ήταν να αποπλεύσει άμεσα το Αβέρωφ. Οι αξιωματικοί του πλοίου με επικεφαλής τον αρχαιότερο, Πλωτάρχη Δαμηλάκη, δήλωσαν τη υποστήριξή τους στο αίτημα αυτό και τελικά, το πλοίο απέπλευσε. Ο Αρχηγός ΓΕΝ κατά τον απόπλου έστειλε σήμα στο πλοίο το οποίο έγραφε «Ο Θεός μαζί σας. Συνεννοούμαι με συμμάχους δια πλουν σας…»[6]. Καθώς το πέρασμα των διαύλων του Ναυστάθμου και της Ψυττάλειας είχε ναρκοθετηθεί από γερμανικά αεροπλάνα, από την αγγλική κορβέτα Salvia ελήφθη σήμα ότι προς το παρόν τουλάχιστον, οι δίαυλοι ήταν ελεύθεροι από νάρκες. Το πλοίο, αφού πέρασε τον δίαυλο του Ναυστάθμου, το Πέραμα και την Ψυττάλεια, βγήκε σε ανοιχτή θάλασσα. Το επόμενο πρωί κατέπλευσε στη Σούδα της Κρήτης, η οποία αποτελούσε στόχο συνεχών αεροπορικών επιθέσεων που είχαν ως αποτέλεσμα την βύθιση πλήθους Βρετανικών και Ελληνικών πλοίων[7].
Ανήμερα του Πάσχα, το Γ. Αβέρωφ εντάχθηκε σε νηοπομπή συνοδευόμενο από τα Υποβρύχια «Γλαύκος» και «Κατσώνης», το αντιτορπιλικό «Κουντουριώτης», τα Τορπιλοβόλα «Ασπίς» και «Νίκη», το πλωτό συνεργείο «Ήφαιστος»[8] καθώς και το Αγγλικό καταδρομικό Carlisle[9]. Προορισμός τους αποτελούσε η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στην οποία έφθασαν την 23η Απριλίου 1941. Κατά τον πλουν αυτό, το ημερολόγιο του πλοίου γράφει «Δεχόμεθα συνεχείς επιθέσεις βομβαρδιστικών JU-88 και τορπιλοπλάνων τας οποίας αποκρούομεν δια των πυροβόλων μας»[10].
Εν κατακλείδι, πρέπει να αναλογιστούμε την τραγική κατάσταση υπό την οποία το Πολεμικό Ναυτικό κατάφερε οργανωμένο να κατέλθει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για τη συνέχισει του αγώνα κατά του Άξονα. Την ευφορία της νίκης κατά της Ιταλίας διαδέχθηκε ταχύτητα η απελπισία της αδυναμίας αντιμετώπισης της συντριπτικής Γερμανικής υπεροπλίας. Τα περισσότερα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού αποφάσισαν να συνεχίσουν τον αγώνα υπακούοντας στο «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης»[11].
Βιβλιογραφία
- Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ΄Ορμής Ακαθέκτου, Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Έκδοση του Περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση».
- Νίκου Α. Σταθάκη Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, Χρονικό του Θωρηκτού της νίκης, Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987.
- Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011.
- Πλοίαρχος Γεώργιος Π. Κρέμος & Richard Arnold – Baker, «Αβέρωφ. Το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας», Ναυτικό Μουσείο Χίου, Εκδόσεις Ακρίτας.
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Νεότερος Ελληνισμός από 1913 ως 1941 (Β), τόμος 35.
[1] Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ΄Ορμής Ακαθέκτου, Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Έκδοση του Περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση», σ.460-470.
[2] Αντιναύαρχος Ε. Καββαδίας, «Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1940 όπως τον έζησα. Αναμνήσεις 2 Μαρτίου 1935 – 25 Μαρτίου 1943», σ.254.
[3] Αναφορά Αντιπλοιάρχου Β.Ν. Α. Παπαβασιλείου.
[4] Πλοίαρχος Γεώργιος Π. Κρέμος & Richard Arnold – Baker, «Αβέρωφ. Το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας», Ναυτικό Μουσείο Χίου, Εκδόσεις Ακρίτας, σ.66.
[5] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011, σ.106-108.
[6] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011, σ.108.
[7] Πλοίαρχος Γεώργιος Π. Κρέμος & Richard Arnold -Baker, Αβέρωφ το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας, Ναυτικό Μουσείο Χίου, Εκδόσεις Ακρίτας, σ.66.
[8] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011,σ.108.
[9] Πλοίαρχος Γεώργιος Π. Κρέμος & Richard Arnold – Baker, Αβέρωφ το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας, Ναυτικό Μουσείο Χίου, Εκδόσεις Ακρίτας, σ.66.
[10] Πλοίαρχος Γεώργιος Π. Κρέμος & Richard Arnold – Baker, Αβέρωφ το πλοίο που άλλαξε την πορεία της ιστορίας, Ναυτικό Μουσείο Χίου, Εκδόσεις Ακρίτας, σ.67.
[11] Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ΄Ορμής Ακαθέκτου, Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Έκδοση του Περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση», σ.474.
