Το 1919 έλαβαν χώρα στο Παρίσι οι εργασίες της Συνδιάσκεψης Ειρήνης , κατά τις οποίες η περιοχή της Σμύρνης εκδικάστηκε στην Ελλάδα[1]. Στις 20 Απριλίου 1919 το Αβέρωφ απέπλευσε από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό την Σμύρνη. Από το πρωί της 1^ης Μαΐου, στη  Σμύρνη κυκλοφορούσαν φήμες ότι συμμαχικά πολεμικά θα καταλάμβαναν την πόλη. Στις 16:00 το απόγευμα της ίδιας ημέρας, μαζεύτηκαν οι Έλληνες πρόκριτοι και προύχοντες της πόλης στον Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Φωτεινής. Εκεί ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος τους ανέφερε το μήνυμα της απελευθέρωσης και ο Πλοίαρχος  Μαυρουδής, διαβάζει το διάγγελμα του πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου «Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβη Σμύρνην ίνα ασφαλίση την τάξιν…»[2].

Στις 2 Μαΐου 1919 αποβιβάστηκαν για πρώτη φορά Ελληνικά στρατεύματα στη  Σμύρνη . Το Αβέρωφ αποβίβασε άγημα, τμήμα του οποίου κατέλαβε τα Τουρκικά πυροβολεία που βρίσκονταν κατά μήκος της κορυφογραμμής του όρους Πάγους, στερώντας έτσι από τους Τούρκους τον έλεγχο πυρός της εισόδου του κόλπου της Σμύρνης. Κατά τις επιχειρήσεις του στόλου το 1919, το Αβέρωφ και το Θωρηκτό Κιλκίς έχοντας ως ορμητήριο το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης πραγματοποιούσαν καταδρομικές αποστολές στα Τουρκικά παράλια της Προποντίδας και του Ευξείνου Πόντου[3].

Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, καθώς δεν είχε πλέον τακτικό αντίπαλο, ανέλαβε τον ναυτικό αποκλεισμό των παραλίων της Μικράς Ασίας με σκοπό την παρεμπόδιση του εξοπλισμού και ανεφοδιασμού των δυνάμεων του Κεμάλ. Επίσης είχε αναλάβει αποστολές  μεταφοράς Ελληνικών στρατευμάτων από την ενδοχώρα προς την Μικρά Ασία αλλά και την συνοδεία νηοπομπών. Όσον αφορά την παρεμπόδιση του εχθρικού εφοδιασμού, ο ρόλος του Ναυτικού ήταν περιορισμένος καθώς ο Κεμάλ εφοδιαζόταν κυρίως μέσω στεριάς από τους Ιταλούς, Γάλλους και Σοβιετικούς. Επιπλέον οι «συμμαχικές» χώρες εμπόδιζαν τις νηοψίες σε εμπορικά πλοία με διάφορες αιτιολογίες[4].

 Το Αβέρωφ συνέβαλε τα μέγιστα στην απελευθέρωση της Ραιδεστού στις 7 Ιουλίου του 1920. Στις 05:15 πρώτο άνοιξε πυρ το Αντιτορπιλικό Ιέραξ. Ακολούθησε σφοδρός βομβαρδισμός από τα πυροβόλα του Αβέρωφ, έχοντας ως αποτέλεσμα την σίγαση των περισσότερων εχθρικών πυροβόλων. Στην συνέχεια αποβιβάστηκε το 3^ο Σύνταγμα πεζικού το οποίο αφού εξουδετέρωσε τις αμυντικές θέσεις του εχθρού, προχώρησε στην καταστροφή όσων Τουρκικών πυροβόλων είχαν γλυτώσει από τον καταιγισμό πυρών του Αβέρωφ. Στις 11:20 εστάλη στο πλοίο λέμβος, με στρατιώτη που μετέφερε σημείωμα το οποίο έγραφε «Πόλις Ραιδεστού κατελήφθη»[5].

Πέρα των στρατιωτικών γεγονότων, την Ελλάδα συγκλόνισε ο απροσδόκητος και αιφνίδιος θάνατος του νεαρού Βασιλιά Αλεξάνδρου. Ακολούθησαν οι Εθνικές εκλογές του Νοεμβρίου 1920, στις οποίες ο Ε. Βενιζέλος ηττήθηκε και με το δημοψήφισμα της 22ας Νοεμβρίου αποφασίστηκε η επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α’, κάτι που δημιούργησε έντονη δυσαρέσκεια στους συμμάχους της Αντάντ[6].  Την 28^η Νοεμβρίου 1920 το Αβέρωφ, συνοδευόμενο από το Ιέραξ, βρισκόταν εν πλω με προορισμό την Βενετία, έχοντας την εντολή να φέρει πίσω στην Πατρίδα τον Βασιλέα Κωνσταντίνο και την Ελληνική Βασιλική Οικογένεια[7].

Στο Μικρασιατικό μέτωπο, ενώ η κατάσταση για τον Ελληνικό Στρατό γινόταν ολοένα και δυσκολότερη, το Πολεμικό Ναυτικό πραγματοποίησε βομβαρδισμό της Σαμψούντας στις 7 Ιουνίου 1922. Η πόλη χρησιμοποιούταν ως κέντρο, για τον ανεφοδιασμό των Τούρκων από τους Μπολσεβίκους. Την αποστολή αυτή ανέλαβε μοίρα αποτελούμενη από το «Αβέρωφ», τα Αντιτορπιλικά «Πάνθηρ» και «Ιέραξ» και λοιπά πλοία[8]. Πιο αναλυτικά, κατά τους βομβαρδισμούς εξουδετερώθηκαν στόχοι όπως το διοικητήριο της πόλης, το λιμάνι, το τελωνείο, ένας μιναρές, αποθήκες όπλων και πυρομαχικών, ένας μεγάλος στρατώνας, μεγάλες δεξαμενές πετρελαίου και βενζίνης καθώς και όλες οι αποβάθρες, συμπεριλαμβανομένων των ελλιμενισμένων πλοίων[9].

Με την κατάρρευση του μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ τον Αύγουστο του 1922 και την υποχώρηση του Ελληνικού Στρατού, τα πολεμικά πλοία του Στόλου προστάτευσαν αποτελεσματικά την απαγκίστρωση του στρατού μας από την Μικρασία. Με συνεχείς περιπολίες, τα πλοία μας κάλυπταν τις διόδους διαφυγής των στρατιωτικών τμημάτων και βοηθούσαν την επιβίβαση των προσφύγων σε διάφορα πλωτά μέσα[10]. Το Γ. Αβέρωφ στις 3 Σεπτεμβρίου 1922 βρισκόμενο ανοιχτά της Πανόρμου, παρατηρεί το ξεκίνημα της πυρκαγιάς που θα κάψει την πόλη, «Διάφοραι πυρκαγιαί επί των πέριξ κορυφογραμμών. Συνεχείς κανονιοβολισμοί… Εχθρικά βλήματα έπεσαν πλησίον της πόλεως. Συνεχίζεται πυρετωδώς η επί των πλοιών επιβίβασις των επί αποβαθρών στρατιωτών και υλικού. 16:45 Εξεράγη πυρκαγιά εις τα εντός της πόλεως… Η πυρκαγιά εις την πόλιν ογκούται »[11].

Βιβλιογραφία

• Αντιναύαρχος Ι. Παλούμπης Π.Ν., Βαλκανικοί Πόλεμοι – Ο Ναυτικός Αγώνας 1912-1913, Γ έκδοση Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, Πειραιάς 2012.
• Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ΄Ορμής Ακαθέκτου, Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Έκδοση του Περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση».
• Νίκου Α. Σταθάκη Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, Χρονικό του Θωρηκτού της νίκης, Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987.
• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Νεότερος Ελληνισμός από 1913 ως 1941, τόμος 34.
• Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011.

[1] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011, σ.100.

[2] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Τόμος ΙΕ, σελ.117.

[3] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011, σ.101.

[4] Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ΄Ορμής Ακαθέκτου, Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Έκδοση του Περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση», σ.301,302.

[5] Νίκου Α. Σταθάκη Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, Χρονικό του Θωρηκτού της νίκης, Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987, σ.116.

[6] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Τόμος 34, σελ. 146-150.

[7] Νίκου Α. Σταθάκη Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, Χρονικό του Θωρηκτού της νίκης, Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987, σ.120.

[8] Παναγιώτης Γέροντας, Μεθ΄Ορμής Ακαθέκτου, Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Έκδοση του Περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση», σ.304.

[9] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011, σ.101.

[10] Παναγιώτης Γέροντας, «Ιστορία του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ», Τριμηνιαίο Περιοδικό Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, «Ναυτική Επιθεώρηση», Τεύχος 576, Τόμος 171ος, Μάρτιος-Απρίλιος-Μάιος 2011, σ.102.

[11] Νίκου Α. Σταθάκη Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, Χρονικό του Θωρηκτού της νίκης, Έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987, σ. 136.